Είναι αρχή της ψυχολογίας ότι προβληματικές συμπεριφορές γονέων δημιουργούν και προβληματικές συμπεριφορές παιδιών. Για παράδειγμα, υπερπροστατευτικοί γονείς, θα δημιουργήσουν παιδία με φοβίες ή και αντιδραστικά, στη καταπίεση που νιώθουν ότι βιώνουν. Επίσης γονείς που δεν έχουν διδάξει στα παιδιά τους όρια και αρχές, θα δημιουργήσουν παιδιά, τουλάχιστον ατίθασα.
Οι προβληματικές συμπεριφορές παρουσιάζουν μια μεγάλη διακύμανση σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει, ψυχολογικά προβλήματα (φοβίες, συναισθηματική αστάθεια και ανωριμότητα, επιθετικότητα, απουσία κριτικής και δημιουργικής σκέψης που καταλήγει στη προσήλωση σε αξίες πίστης και ιδεών με φανατισμό όπως θρησκοληψία και ακραία και επικίνδυνα πολιτικά πιστεύω) αγνόηση ηθικών κανόνων, προβλήματα συμβίωσης, αντιληπτικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου κα.
Ωστόσο πρόθεση του άρθρου δεν είναι να εξετάσει τις προβληματικές συμπεριφορές και τις σχέσεις που αναπτύσσονται σε μια οικογένεια. Αλλά τα περιγράψει και να ερμηνεύσει συνοπτικά, τον αντίκτυπο της συμπεριφοράς του ανθρώπου, στο δημοφιλέστερο κατοικίδιο με τα οποίο αυτός συμβιώνει, τον σκύλο.
Ο σκύλος είναι ιδιαίτερα ανθρωποκεντρικό ζώο και είναι σημαντικό ότι μιμείται κινήσεις και συμπεριφορές όχι μόνο άλλων σκύλων αλλά και των ανθρώπων. Το φαινόμενο ονομάζεται κοινωνική μάθηση. Ωστόσο πέρα από το μιμητισμό, η συμπεριφορά τους και τα προβλήματα που πολλές φορές αυτή παρουσιάζει, είναι αποτέλεσμα της συμβίωσης του με τους ανθρώπους και της προβληματικής συμπεριφοράς των ανθρώπων προς αυτά. Εδώ φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κάθε ζώο έχει το δικό χαρακτήρα και τη δική του προσωπικότητα (άλλο πιο ντροπαλό, άλλο πιο εξωστρεφές, άλλο πιο διεκδικητικό, άλλο λιγότερο ή περισσότερο επιθετικό) αποτέλεσμα γονιδίων και ανατροφής από τη μητέρα του και της συναναστροφής με τα αδέλφια του και των πρώτων ερεθισμάτων που δέχτηκε από το περιβάλλον.
Τέτοιου είδους προβληματικές συμπεριφορές του σκύλου είναι :
φοβίες (σε ανθρώπους, ζώα, άγχος αποχωρισμού κα),
επιθετικότητα (σε ανθρώπους, ζώα κα),
καταδίωξη (αυτοκίνητα, ποδήλατα κα),
γαύγισμα (με το παραμικρό ερέθισμα ή και χωρίς λόγο),
καταστροφικότατα,
υπερδιέγερση,
απειθαρχία,
κοπροφαγία,
ούρηση σε λάθος σημεία,
ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές.
Τα αίτια τέτοιων συμπεριφορών, που προέρχονται από τη κοινή συμβίωση με τον άνθρωπο είναι :
έλλειψη ανάπτυξης σχέσης (το σκυλί απομακρυσμένο και απομονωμένο από την οικογένεια του, μεγαλώνει σχεδόν μόνο του σε μια ταράτσα ή μια αυλή-παθητική κακοποίηση),
ανάπτυξη υπερβολικού δεσίματος με το σκύλο (ασταμάτητες αγκαλιές, χάδια, φιλιά, κοινός ύπνος κα),
έλλειψη διδαχής βασικών κανόνων, λόγο άγνοιας ή και ανίας,
έλλειψη αντιμετώπισης συμπεριφορών που προέρχονται από γενετικά όρια (πχ υπερδραστήριο σκύλος)
αντιμετώπιση του σκύλου ως παιχνίδι (εδώ το αποτέλεσμα είναι συχνά και η εγκατάλειψη του σκύλου),
αντιμετώπιση του σκύλου ως ανθρώπου,
ενεργητική κακοποίηση (πχ άσκηση βίας από την οικογένεια για να μάθει να κάνει την ανάγκη του σε συγκεκριμένα σημεία),
έλλειψη κοινωνικοποίησης (εγκλεισμό μέσα στο σπίτι για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμα και για λόγους υγείας),
μειωμένη και καθόλου τήρηση των κανόνων ευζωίας του ζώου (πχ έλλειψη βόλτας, ασθένειες που δεν αντιμετωπίζονται με τις απαραίτητες επισκέψεις στο κτηνίατρο κα)
εκπαίδευση με βία (εκφοβισμός, σωματική βία κα).
Όμως το σημαντικότερο ίσως λάθος, είναι ο εξανθρωπισμός που οδηγεί σε καταστροφικά μονοπάτια. Ο σκύλος και ο άνθρωπος είναι διαφορετικά είδη μεταξύ τους. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο σκύλος είναι ο πολυτιμότερος φίλος του ανθρώπου και αναπόσπαστο μέλος της οικογένειας του. Ωστόσο, η αντιμετώπιση ενός σκύλου ως ανθρώπου, οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, στην ανάπτυξη τόσο προβληματικών συμπεριφορών από τη μεριά του σκύλου, όσο και σε σωματικά προβλήματα υγείας (πχ άρνηση στείρωσης με συνέπεια καρκινικούς όγκους, πυομήτρα, αντιμετώπιση του crate ως φυλακή με αποτέλεσμα ένα ζώο χωρίς όρια κα). Ας σημειωθεί, ότι παρόλο που και οι σκύλοι μας βλέπουν ως οικογένεια όπως έρευνες των τελευταίων χρόνων έχουν δείξει[1] και όχι ως αφεντικά, γνωρίζουν ότι είμαστε διαφορετικό είδος.
Αξίζει να αναφερθεί, σε αντιδιαστολή με τις προβληματικές συμπεριφορές, ότι σκύλοι με την κατάλληλη εκπαίδευση, την τήρηση ορίων και των κανόνων ευζωίας, γίνονται εύκολα πέρα από σύντροφοι πολύτιμοι συνοδοιπόροι και βοηθοί των ανθρώπου ως οδηγοί ατόμων με ειδικές ανάγκες, σκύλοι θεραπείας κα.
Τα περισσότερα από τα προβλήματα συμπεριφοράς του σκύλου λύνονται με συστηματική εκπαίδευση της οικογένειας πρώτα από όλα, εάν και εφόσον τα μέλη της ακολουθήσουν της οδηγίες θετικού εκπαιδευτή εκτός φυσικά από αυτά που χρήζουν ιατρικής αντιμετώπισης (τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά).
Εδώ, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η θετική εκπαίδευση θα αντιμετωπίσει το όποιο περιστατικό αποκλειστικά χωρίς βία, ακολουθώντας τις αρχές της σταδιακής απευαισθητοποίησης και της σταδιακής αύξηση κριτηρίων, εφαρμοζόμενες κατά περίπτωση και κατά περιστατικό. Τις οποίες αρχές, θα συνεπικουρήσουν διάφορες τεχνικές και μέθοδοι όπως η εκμάθηση βασικής υπακοής, η αδιαφορία, ο αποπροσανατολισμός, η χρήση προϊόντων φερομόνης και ανθομοιαμάτων Μπαχ κα.
Σε περιστατικά που η θετική εκπαίδευση δεν μπορεί να αναλάβει εξολοκλήρου (πχ ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές), ο εκπαιδευτής, δεν θα διστάζει να παραπέμψει, σε κτηνίατρο εξειδικευμένο στη συμπεριφορά και να συνεργαστεί μαζί του και υπό τις οδηγίες του, για την αντιμετώπιση του περιστατικού.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να θυμόμαστε ότι τα άκρα δεν κάνουν ποτέ καλό και ότι η βία γεννά βία. Όπως μεγαλώνουμε τα παιδιά μας (πρέπει να μεγαλώνουμε, καλύτερα) με αγάπη, αρχές, γνώση του καλού και του κακού, ηθικούς κανόνες, επιβράβευση, χωρίς εκφοβισμό, με σεβασμό και υποστήριξη στις επιλογές τους, αντίστοιχα πρέπει να μεγαλώνουμε και τα σκυλιά μας. Με αγάπη, όρια, αρχές και επιβράβευση. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα όρια που θέτουν οι άνθρωποι στη συμπεριφορά τους, είναι κυρίως θέμα αυτοπροσδιορισμού, ακόμα και όταν έχουν μεγαλώσει με ή και χωρίς αυτά.
Γιώργης Ταξιδευτής
Ευχαριστίες στον κ. Ρόμπο Αντώνη, ψυχίατρο-νευρόλογο, για τις υποδείξεις στις ανθρώπινες προβληματικές συμπεριφορές
Βιβλιογραφία : How Dogs Love Us: A Neuroscientist and His Adopted Dog Decode the Canine Brain, Gregory Berns, Distinguished Professor of Economics and director of Emory’s Center for Neuropolicy
[1] How Dogs Love Us: A Neuroscientist and His Adopted Dog Decode the Canine Brain, Gregory Berns,
